Το "Σκάφανδρο και η Πεταλούδα» είναι ένα αριστούργημα του γαλλικού κινηματογράφου και μία από τις ταινίες που συγκλονίζουν παρουσιάζοντας ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Πρόκειται για έναν άνθρωπο που βιώνει το "σύνδρομο εγκλεισμού" (locked-in syndrome), όπου έχει πλήρη επίγνωση του εαυτού και του περιβάλλοντός του αλλά είναι πλήρως ανίκανος να κινηθεί, να μιλήσει και να επικοινωνήσει με τον κόσμο. Ανάλογη περίπτωση με τον ήρωα του αντιπολεμικού αριστουργήματος «Ο Τζόνι πήρε το όπλο του».
Η ταινία βασίζεται σε έναν πραγματικό άνθρωπο, και το βιβλίο που κατάφερε να γράψει, αν και μπορούσε να ανοιγοκλείνει μόνο το αριστερό του μάτι, τον Jean-Dominique Bauby (Mathieu Amalric), ο οποίος ήταν ο συντάκτης του Elle, του γαλλικού περιοδικού μόδας, όταν έπαθε αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Μία λογοθεραπεύτρια (Marie-Josee Croze) προτείνει ένα σύστημα επικοινωνίας όπου μόνο με το ανοιγοκλείσιμο του ματιού του θα διαλέγει το κατάλληλο γράμμα από το αλφάβητο για να σχηματίσει λέξεις. Με αυτή τη μέθοδο, λέξη προς λέξη, υπαγόρευσε τα απομνημονεύματά του, το 1997, λίγο πριν πεθάνει.
Ήταν ένα υπεράνθρωπο κατόρθωμα, αλλά πώς θα μπορούσε να γυριστεί; Ο σκηνοθέτης είναι ο καλλιτέχνης Julian Schnabel, ο οποίος έχει κάνει δύο προηγούμενες ταινίες για καλλιτέχνες που δημιουργούν μπροστά σε δυσθεώρητα εμπόδια. Το "Basquiat" (1996), για έναν καλλιτέχνη γκράφιτι της Νέας Υόρκης, και το "Πριν από τους καταρράκτες της νύχτας"(2000), για τον διωκόμενο Κουβανό ποιητή Reynaldo Arenas. Η λύση του, που βρέθηκε με τον σεναριογράφο Ronald Harwood, δεν είναι να δείξει μόνο τον άνθρωπο στο κρεβάτι, αλλά να δείξει τι βλέπει, τους γύρω του, τις αναμνήσεις και τις φαντασιώσεις του. Αυτή δεν ήταν μια εύκολη διέξοδος, επειδή τα πάντα στην ταινία φιλτράρονται αποφασιστικά μέσω της συνείδησης του "κλειδωμένου" ανθρώπου.
Το αποτέλεσμα δεν είναι αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε απλώς εμπνευσμένο, διότι κανείς από εμάς δεν θα σκεφτόταν να βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση και να χρειάζεται έμπνευση. Είναι κάτι περισσότερο από αυτό. Είναι ηρωικό. Εδώ είναι η δύναμη της ζωής και επιτίθεται ενάντια στη μοίρα με πεισματάρα αποφασιστικότητα. Και επίσης με λαγνεία, πείνα, χιούμορ και όλες τις άλλες νότες που κάποτε έπαιζε τόσο εύκολα αυτός ο άνθρωπος. Βλέπουμε αναδρομές στα παιδιά του, στην ερωμένη του, στις φαντασιώσεις του.
Στο τέλος έχουμε μείνει με την αντανάκλαση ότι η ανθρώπινη συνείδηση είναι το μεγάλο θαύμα της εξέλιξης και όλα τα υπόλοιπα (όραση, ήχος, γεύση, ακοή, όσφρηση, αφή) είναι απλά μια εργαλειοθήκη που η συνείδηση έχει παράσχει για τον εαυτό της. Ίσως θα ήταν καλύτερα να είσαι ο Τζόνι με το όπλο του, παρά να μην είχες ποτέ τις αισθήσεις σου.

Comments